Bài viết : Trí Minh
Lâm Cung Thánh Mẫu hay Mẫu Thượng Ngàn hoặc Bà Chúa Thượng Ngàn
là một trong ba vị mẫu được thờ cúng tại điện Mẫu, cạnh đình, chùa của
người Việt, chủ yếu ở miền bắc và miền trung Việt Nam. Bà được tạc
thành hình một phụ nữ đẹp, phúc hậu, ngồi ở tư thế thiền, chân xếp bằng
và hai tay chắp và mang trang phục màu xanh khi được đặt cùng hai vị
mẫu kia là Mẫu Liễu Hạnh và Mẫu Thoải hoặc được thờ riêng trong một
điện. Việc thờ phụng Mẫu Thượng Ngàn là một đặc điểm của tín ngưỡng gắn
liền với núi rừng của người Việt. Bà là một nhân vật mang tính truyền
thuyết và đóng vai trò quan trọng trong tín ngưỡng hầu bóng tam phủ hay
tứ phủ.
Truyền thuyết
Bà là con gái của Sơn Tinh (tức Tản Viên Sơn Thánh) và công chúa Mỵ
Nương (trong truyền thuyết Sơn Tinh-Thủy Tinh cả hai cùng cầu hôn Mỵ
Nương, con gái vua Hùng). Khi còn trẻ, Mẫu là một cô gái đức hạnh, lại
tài sắc vẹn toàn, được cha mẹ đặt tên là La Bình.
Học tập
La Bình thường được cha cho đi cùng, đến khắp mọi nơi, từ miền núi non
hang động đến miền trung du đồi bãi trập trùng. Trong địa hạt mà Tản
Viên Sơn Thánh cai quản, ông đã dạy dân không thiếu điều gì, từ săn bắn
thú dữ đến chăn nuôi gia súc, từ trồng cây ăn quả, trồng lúa nương đến
việc đắp ruộng bậc thang, trồng lúa nước v.v. hay dựng nhà dựng cửa,
hái cây thuốc chữa bệnh. Ông cũng thường cùng các vị sơn thần, tù
trưởng luận đàm thế sự và bàn soạn công việc. Do luôn luôn được theo
cha như thế nên La Bình cũng học hỏi được rất nhiều điều. Vốn thông
minh sáng dạ, lại chăm chỉ thực hành nên việc gì La Bình cũng biết,
cũng giỏi. Những khi Sơn Tinh bận việc hay không thể đi khắp những nơi
mà dân chúng cần đến thì La Bình thường được cha cho đi thay. Những lần
như thế, La Bình luôn tỏ ra là một người đầy bản lĩnh, biết tự chủ
trong giao tiếp, lại cũng biết thành thạo trong mọi công việc.
Các sơn thần, tù trưởng đặc biệt quý trọng nàng, coi nàng là người đại
diện xứng đáng của Sơn Thánh. Còn bản thân nàng, chẳng những hòa hợp, ân
cần với mọi người, mà còn rất thân thuộc, quyến luyến với phong cảnh,
từ cây cỏ hoa lá đến hươu nai chim chóc ...
Cai quản
Khi Tản Viên và Mỵ Nương, theo lệnh của Ngọc Hoàng Thượng đế trở về trời
thành hai vị thánh bất tử thì La Bình cũng được phong là công chúa
Thượng Ngàn, thay cha đảm nhận công việc dưới trần, nghĩa là trông coi
tất cả 81 cửa rừng và các miền núi non hang động, các miền trung du đồi
bãi trập trùng của nước Nam.
Trở thành chúa tể của miền núi non và trung du, công chúa Thượng Ngàn
vẫn luôn luôn chăm chỉ, hàng ngày hết sức làm tròn các trọng trách của
mình. Bà bảo ban các loài cầm thú phải biết sống hòa hợp với nhau, dạy
chúng đừng ăn những loài quả độc, nấm độc, biết tránh khỏi những cây cối
đổ, những cơn lũ quét ...
Bà dạy bảo con người cũng thật chu đáo, tỉ mỉ. Những gì cha bà đã dạy,
bà đều đem ra áp dụng. Khi tiếp xúc với các tù trưởng, bà cũng học thêm ở
họ được nhiều điều. Thế là bà lại đem những điều hiểu biết mới đi
truyền bá ra mãi.
Bà cải tiến và hoàn thiện thêm những gì mà trước kia, ở cha bà mới chỉ
là bắt đầu. Làm nhà không những đã chắc chắn, lại còn phải biết chạm trổ
cho thật đẹp đẽ. Ở mũi các thuyền độc mộc cũng thế, có khắc cả hình
hai đầu rồng chạm hẳn vào nhau. Cách nấu nướng thức ăn, chẳng những chỉ
có kho, luộc mà còn chế thêm ra được nhiều món mới. Rồi công việc đồng
áng, bà dạy mọi người cách lấy ống bương để dẫn nước từ khe núi xuống.
Lại đi phân phát hạt giống, cho nên nơi nào cũng có cơm dẻo nếp thơm.
Trong các con vật nuôi trong nhà, bà đem về thêm nhiều giống gia súc
mới. Lại trồng thêm nhiều giống cây ăn quả. Rồi trồng cả những hoa thơm
cỏ lạ lấy từ trên rừng núi về ...
Ngọc Hoàng Thượng đế còn ban tặng cho bà thêm nhiều phép thuật thần
thông, đi mây về gió, và trở thành vị Thánh bất tử để luôn luôn gần gũi,
gắn bó với cõi trần, vĩnh viễn ở miền trung du và núi non hùng vĩ. Khi
dân chúng sinh sôi nảy nở ra thêm, từ miền núi non và trung du tràn
xuống các miền đồng bằng và ven biển, đã mang theo những cách thức làm
ăn và phong tục tập quán từ hồi còn ở trong rừng, dưới sự bảo ban dìu
dắt của công chúa Thượng Ngàn.
Cùng với nhiều vị thần thánh khác, công chúa Thượng Ngàn vẫn ngày đêm
lặng lẽ âm phù cho sự bình yên của mọi người dân nước Việt. Nhiều người
gọi bà là Mẫu, một cách vừa trìu mến gần gũi mà cũng vừa tôn kính.
Phù hộ
Người ta cho rằng các chiến công quân sự của nhiều triều đại Việt Nam
đều có sự phù hộ của bà. Vì thế, các triều đại này, sau khi thắng lợi
đều có lễ tạ ơn và có sắc thượng phong cho bà là công chúa.
Một truyền thuyết cho rằng hồi đầu thời kỳ khởi nghĩa Lam Sơn, lúc ấy
lực lượng nghĩa quân còn yếu, đang đồn trú ở Phản Ấm thì quân Minh kéo
đến bao vây. Nghĩa quân người ít chống cự không nổi, phải tan tác mỗi
người mỗi nơi. Trong đêm tối, công chúa Thượng Ngàn đã hóa phép thành bó
đuốc lớn, soi đường cho quân sĩ, tập hợp và dẫn dắt họ đi vào đất
Mường Yên, về cơ sở núi Chí Linh. Ánh đuốc thiêng của bà, chỉ quân sĩ
của Lê Lợi biết được, còn quân Minh không thể nào nhìn thấy.
Ở Chí Linh, nghĩa quân vừa sản xuất, vừa tập luyện và tập hợp, phát
triển thêm lực lượng. Thật gian khổ, lắm phen không còn lương thực, phải
lấy củ nâu củ mài thay cơm, nhưng nhờ sự che chở của công chúa Thượng
Ngàn, quân đội của Lê Lợi vẫn ngày một thêm lớn mạnh. Quân Minh nhiều
lần đến bao vây cũng đành phải chịu rút về. Từ Chí Linh, quân Lê Lợi
tiến vào giải phóng Nghệ An, Thuận Hóa. Sau đó, với những trận thắng
oanh liệt ở Tốt Động, Chúc Động, Chi Lăng và cuối cùng, bao vây quân
Minh ở Đông Quan để kết thúc cuộc chiến, lập lại hòa bình cho nước Việt.
Thờ phụng :
Công chúa Thượng Ngàn, cũng như nhiều vị thần thánh khác, được nhiều
người tôn thờ, và được coi là hồn thiêng của sông núi, bao nhiêu đời nay
dẫn dắt con cháu vững bước đi lên. Bà có mặt ở khắp nơi, theo bước
chân của dân chúng, khi ở miền rừng núi rồi xuống miền đồng bằng. Vì
vậy, ở nhiều nơi người dân lập điện thờ, thờ phụng bà. Tuy nhiên, đại
bản doanh của bà vẫn là vùng núi non và các cửa rừng. Những người đi
rừng, muốn được bình yên, vạn sự tai qua nạn khỏi, thường đến cầu xin
sự che chở, phù trợ của bà. Ai muốn săn bắt hay khai thác thứ gì trong
rừng, cũng đặt lễ, thắp hương, cầu xin để được bà chấp thuận.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét